A Guerra do Vietnam

Pois coma o prometido é débeda, aquí vos deixo o power point que debería acompañar o meu traballo sobre a Guerra do Vietnam.

Supremacía racial?

As doutrinas raciais teñen o seu punto de partida na obra do francés Joseph Arthur de Gobineau que en 1853 publicou o seu "Ensaio sobre a desigualdade das razas humanas", onde afirmaba que a causa da decadencia das civilizacións debíase á mestura racial. As súas teorías tiveron continuidade na obra de Houston S. Chamberlain, autor de "Os fundamentos do século XIX" (1899), para quen a historia podía resumirse na loita pola supremacía entre o pobo ario e os que calificaba como razas inferiores, en especial os xudeos.
As potencias europeas atoparon no racismo a xustificación do dominio colonial en África e Asia, o que angloindio Rudyard Kipling definiu coa expresión “misión civilizadora do home branco”.
O nazismo nutriuse destas ideas, así como do darwinismo social, interpretación perversa do evolucionismo darwiniano, e o tradicional antixudaísmo, estendido en Europa desde a Idade Media, onde non eran infrecuentes estalidos de violencia contra as comunidades hebreas, os chamados pogroms.
Hitler convertiu o antisemistismo nun dos eixos da súa doutrina. No Mein Kampf afirma que "O fin supremo do Estado racista debe ser o asegurar a conservación dos representantes da raza primitiva, creadora da civilización superior que fai a beleza e o valor dunha humanidade superior". Coa victoria do nazismo en Alemaña os xudeos foron despoxados da cidadanía, prohibiuselles o matrimonio coa poboación aria (Leis de Nürnberg de 1935) e, en 1938, na famosa "noite dos cristais rotos", desatouse unha feroz persecución que culminaría na creación dos campos de exterminio.
En agosto de 1936 os xogos olímpicos de Berlín pretendían amosar ao mundo a superioridade da raza aria. A posta en escea correu a cargo do arquitecto nazi Albert Speer e a fotógrafa Leni Riefenstahl. Pero as catro medallas conseguidas polo atleta afroamericano Jesse Owens desmentiron a suposta superioridade racial aria. Dous anos despóis, a derrota do púxil Max Schmeling fronte a outro deportista negro, Joe Louis, “o bombardeiro de Detroit”, volveu a demostrar a inconsistencia da suposta supremacía aria.

Xosé María Álvarez Blázquez na súa faceta arqueolóxica

Este ano á persoa a quen se lle adicou o día das Letras Galegas foi D. Xosé María Álvarez Blázquez, poeta, narrador, estudoso da nosa literatura, publicista, deseñador, editor, impresor, crítico... Alén da súa obra literaria, tamén se involucrou noutras disciplinas culturais, nas que acadou un éxito similar ao literario. Unha destas disciplinas foi á Arqueoloxía. Comezou no seu Tui natal cos seus primeiros traballos arqueolóxicos, con 18 anos, da man do seu mestre, o prehistoriador tudense Manuel Fernández Costas, que ademais dirixía o grupo xuvenil Ultreia, do que Xosé María Álvarez formaba parte. Nos veráns de 1933, 1934 e 1935, el e outros Ultreias fixeron diversas prospeccións e algunha escavación como a do castro de Cabeza de Francos. Quince anos máis tarde, no 1948, establecido xa en Vigo, redacta un informe sobre estes traballos que non se publicará ata os nosos días.
Nos veráns a familia Álvarez Limeses pasaba unha tempada nas beiras do mar da Arousa en Baión, Vilanova. Alí puxo a traballar nas prospeccións arqueolóxicas a algúns amigos e a tres dos seus irmáns (Alfonso, Emilio e Álvaro). No Nadal de 1934 escavan noutro castro tudense, o da Guía. Os traballos quedaron recollidos nunha breve memoria que publicou en Tude, unha revista que editaban estudantes do Instituto de Tui. De decembro de 1934, conservaba un traballo inédito ata a actualidade no que recollía Ideas sobre as mámoas. Logo chegou a guerra e hai un parón no seu traballo arqueolóxico, ata os anos 1938, 1939, 1940 e 1941 que investiga a necrópole romana de Coreses e anda na procura de fósiles e restos paleolíticos.
Amosou grande interese polos tempos máis recuados da prehistoria. Compartiu este interese co escritor Eliseo Alonso e o pintor Antonio Fernández, e, máis especialmente con Pedro Díaz.
A súa primeira publicación arqueolóxica data de 1949, Industrias Paleolíticas de la comarca de Tui, publicada en colaboración con Fermín Bouza Brey nos Cadernos do Instituto de Estudios Gallegos Padre Sarmiento.
No ano 1961, realizou intensas prospeccións nas Gándaras de Budiño (O Porriño), que fora descuberto polo xeógrafo francés Henri Nonn, quen se puxo en contacto con el para que fixera as escavacións. Da escavación prospectiva de 1963, ideada e animada por el, queda constancia en planos, fotografías e debuxos publicados, e a colección de artefactos líticos referenciados que se depositaron no Museo de Castrelos en Vigo, como era o seu desexo.
En 1949, recibiu o título honorífico de Comisario Local de Escavacións Arqueolóxicas de Vigo. E pouco a pouco foise coñecendo o pasado romano da cidade, primeiro os enterramentos de época romana próximos ao actual Colexio Picacho, despois as escavacións no Castro de Vigo e finalmente, no ano 1953, as estelas funerarias da Rúa Hospital.
Nas décadas dos sesenta e setenta estudou as aras do santuario romano do Facho de Donón (Cangas), trasladadas ao Museo de Castrelos de Vigo. A súa publicación non se fará ata 1971 (Volume XXVI de Cuadernos de Estudios Gallegos).
Tamén desta época é o seu estudo sobre a cista de Atios e a publicación sobre esta escavación.

Xornadas Hume: Don Antón Vilar Ponte

O pasado xoves día 15 de maio, e pechando as Xornadas da primavera da Asociación Hume, tivemos o pracer de recibir na nosa biblioteca municipal a don Emilio Xosé Ínsua, doutor en Filoloxía Galego-Portuguesa e profesor de Lingua e Literatura no IES “A Basella”, poeta e escritor. Falounos da creación da Real Academia Galega e da súa traxectoria e os moitos avatares polos que tivo que pasar ata os nosos días. A Real Academia Galega foi creada en 1905 na Habana por iniciativa dos galegos que vivían nesa cidade, entre os que destacaban Curros Enríquez e Fontela Leal. O seu primeiro presidente foi Manuel Murguía. A súa sede está na Coruña e ten como obxectivo contribuír ao coñecemento da nosa historia, cultura, literatura e lingua. É a que organiza o Día das Letras Galegas e é a institución encargada por lei de dictar as normas que rexen o bo uso da nosa lingua.
Ao final da charla, houbo un coloquio entre don Emilio Xosé Ínsua e varios dos asistentes que acudiron ao acto.

Xornadas Hume: Don Narciso Luaces Pardo

Onte, 9 de maio, comezaron as xornadas co motivo do día das Letras Galegas da Asociación de Estudos Históricos Hume na Biblioteca Municipal das Pontes. Tivemos o pracer de recibir a don Narciso Luaces Pardo, creador do museo etnográfico de Meixido (Ortigueira) e autor do libro O Carreiro. Memorias do tío Santos. Falounos da impotancia do carro na vida dos nosos devanceiros, dos nomes que reciben as pezas do carro na comarca do ortegal (pois cada zona ten a súa propia denominación) de cómo se construían… sen faltar, por suposto, algunha que outra anécdota, como a dun veciño de Ortigueira que, por querer facer o carro máis grande do normal (o carro ten unhas medidas determinadas) só lle durou dous días, xa que este entornábaselle porque unha roda encaixaba nas rodeiras do camiño e a outra ía máis alta. Outras curiosidades foron que dunha vez saíron do porto de Ortigueira 5000 carros feitos por un carreiro do lugar ou que no último viaxe que fixo un carreteiro da zona (que se decicaba exclusivamente a levar tablóns de madeira a Ferrol) levou 1500 kg de madeira nun carro tirado por dúas parellas de bois.
Despois da charla tivemos a oportunidade de facerlle unha pequena entrevista a don Narciso.


Entrevista a don Narciso Luaces Pardo. Creador do museo etnográfico de Meixide e autor do liro O Carreiro. Memorias do tío Santos.

Pregunta: Que importancia tiña o carro na vida dos nosos avós?
Resposta: Pois mira, o carro na vida dos nosos avós era todo porque era o único medio de transporte que había. Nel carretábanse todos os materiais que eran necesarios para unha casa, para obras públicas para facer pontes, estradas, para todo, para todo en xeral, ata que viñeron os camións pero os camións viñeron… pois sería polo ano 1900 ou por aí cando empezaron a haber así en xeral, o resto foi todo carrexado no carro e esa era a maior importancia que tiña.

P: Quedan moitos carreiros hoxe en día?
R: Pois mira, hoxe non quedan carreiros na zona porque tampouco quedan carros. A partir do último terzo do século XX, o que acabou agora, entraron os tractores, o tractor agrícola e a carroceta para carretar as madeiras. Chegou primeiro a carroceta e despois chegou o tractor agrícola e a partir de aí, pois quedou totalmente abolido o carro.

P: Meu pai tenme contado que os carros asubían dun xeito especial e que cada carro tiña o seu son.
R: Si, cada carro tiña un sonido especial e as campaíñas (do carro) tamén entón, polo son das campaíñas e polo chirrío do carro a xente, os veciños do lugar, coñecían que carro era o que se aproximaba .

P: Como se conseguía ese son?
R: Polas madeiras, cada madeira aínda que fora toda da misma clase, cada unha soaba distinto.Eso, polo menos eu non o teño estudado, non se sabe o motivo de porqué facía isto.

P: Non lles botaban nada ás rodas?
R: Si, para que cantaran máis ou menos. Para que non cantasen por exemplo, engrasábase con touciño de porco ou con aceite e se se quería que cantasen, ou mollaban con auga porque ao secar aínda enchía máis ou lle botaban gas, gas do alumado entón o facían cantar porque había moita xente que presumía de que o seu carro cantaba mellor cao dos outros incluso, cando había que facer algunha cousa, apretábanlle as tuercas para que o sentiran cantar máis non sabes? Aínda que lles pesaba máis ás vacas e aos bois, pero o facían así.

P: Coida que é imporatante que todas estas pezas se recollan en museos etnográficos para que non se perdan e para que as vindeiras xeracións as coñezan?
R: Eu penso que a importancia é enorme porque se non se recolle, esto é unha historia que se acaba e un pobo que non sabe de onde vén mal pode saber a onde vai.

P: É importante que asociacións como a de Hume faigan charlas como a de hoxe para que a xente recorde e coñeza a vida dos nosos ancestros?
R: Pois mira, eu creo que si. Afortunadamente estanse empezando a facer en todos os pobos co asunto das Letras Galegas e con moitas máis cousas. É moi importante que a xuventude sigades loitando con esto, sobre todo os máis xóvenes para que nunca se perda esto que, por exemplo o do carro, que data de , estamos falando aquí,agora mesmo sobre 4000 5000 antes da nosa era .

P: Cal é o seu próximo proxecto?
R: Teño tantos que non sei por cal empezaría.Estou escribindo un libro, teño un libro publicado e estou escribindo outro precisamente dos oficios para que vós máis os vosos fillos e netos e bisnetos vos quede aí para sempre e quede constancia dos oficios que houbo. Porque mira, referente ao campo, oficios que perteneceron ao campo, levo contabilizados 50 e algo.

Moitas gracias.
Nada, gracias a vós.

Para a semana, o xoves 14, teremos na nosa biblioteca a Emilio X. Ínsua López , doutor en Filoloxía Galego-Portuguesa e profesor de Lingua e Literatura no IES “A Basella” , poeta e escritor que nos falará do centenario da Real Academia Galega

Os cans da guerra

O emprego de soldados mercenarios foi un recurso habitual no pasado en ausencia de auténticos exércitos nacionais. Ademáis, as tropas regulares non eran fiables á hora de afogar as revoltas populares, de ahí que os monarcas botaran man de profesionais contratados a cambio dunha paga -merces en latín-, que fixo do mercenario o primeiro proletario da historia.
Esta renunencia dos monarcas a armar aos seus súbditos explica a existencia de gardas de confianza compostas exclusivamente de extranxeiros: xermanos, no caso dos emperadores romanos, a garda varega dos bizantinos, a garda escocesa dos Borbóns franceses ou a valona dos seus homónimos españois, a garda mora de Franco ou a suiza que aínda manteñen os pontífices.
Durante a Idade Media os mercenarios deron orixe a un importe comercio internacional, fomentado polas Cruzadas e as guerras en Bizancio. Floreceron así as chamadas compañías libres, especialmente en Italia, onde as guerras entre as cidades eran endémicas e os seus xefes, os condottieri, actuaban como auténticos señores da guerra.
Os mercenarios eran reclutados, na súa maioría, entre as aguerridas poboacións das rexións montañosas e deprimidas das fronteiras de Europa: croatas, válacos, vascos, suizos. Aos procedentes das ciudades industriais de Flandres e Alemaña débeselles a estensión das armas de fogo na Idade Moderna.
O poeta romántico Alfieri laiábase de que estes homes libres serviran de sostén da tiranía. En Inglaterra a Carta Magna prohibiunos. No "Príncipe" Maquiavelo, anque recoñece as súas ventaxas, desaconselláos. O reformador relixioso Zwinglio condenou a práctica, xunto á prostitución e o adulterio. Na illa de Utopía, sen embargo, Tomás Moro confía a defensa da República a un exército mercenario.
Na Idade Moderna os mercenarios suizos e os lansquenetes alemáns foron a columna vertebral da infantería dos exércitos europeos, que a abundancia de plata americana permitiu costear con largueza. A guerra dos Trinta Anos supuxo o seu momento culminante. Na novela "O aventureiro Simplicissimus", publicada en 1668, Grimmelshausen ofrece unha vivaz descripción da vida dun soldado de fortuna nunha Alemaña asolada polos exércitos. Durante esta contenda o emperador Fernando II alugou os servizos do nobre bohemio Albrecht Valdstejna -ou Wallenstein, como se coñeceu en alemán- cuio exército de 20.000 homes constituíu a maior empresa privada na Europa anterior ao século XX.

Os exércitos contratábanse cos seus oficiais por un período determinado. Funcionaban coma unha empresa e como tal sufrían tamen conflictos laborais, mesmo folgas.
Os avances tecnolóxicos que fixeron mudar os hábitos da guerra, non acabaron coa práctica do mercenarismo. No século XX exércitos mercenarios combateron en numerosos conflictos, como os que sacudiron África nos anos 70 e que o escritor Frederick Forsyth retrata tan ben na coñecida novela "Os cans da guerra". O fenómeno segue a estar presente nos escenarios bélicos da actualidade. En Irak, concretamente, a morte en 2004 de catro membros da compañía de seguridade norteaméricana Blackwater nunha emboscada en Faluya, revelou ao mundo o alcance da participación de tropas mercenarias na guerra. En 2007 o periodista Jeremy Scahill no libro: "Blackwater: o nacemento do exército de mercenarios máis poderoso do mundo", sacaba á luz datos que non deixaban dúbida acerca da implicación de empresas privadas de seguridade occidentais na chamada guerra contra o terrorismo internacional. Cuns efectivos duns 20.000 soldados e 20 avións Blackwater ten intervido en países como Afganistán e incluso nos propios EEUU, onde foi utilizada despóis do furacán Katrina para prevenir altercados. Como vimos, esta fora unha das razóns alegadas no pasado para xustificar o emprego de mercenarios. Algunhas cousas semellan que non cambian nunca. Decía Maquiavelo que "é más difícil gobernar unha república armada co seu propio exército, ao mando dun dos seus cidadáns, que conducila se o seu exército é extranxeiro".

A AG-64 ameaza unha mamoa na Mourela

Non vos preguntastes nunca o que habería dentro de centos de anos no lugar onde vivides agora? Non vos gustaría que continuara o progreso pero ao mesmo tempo respectando a nosa cultura que, ao fin e ao cabo, sería tamén a deles?
Iso mesmo pensarían os homes prehistóricos se levantaran a cabeza e viran o que se está a facer cos seus lugares sagrados.

A necrópole da Mourela, un dos conxuntos funerarios máis importantes de Europa, construído hai máis de 4000 anos, catalogada por Federico Maciñeira, e da que formaban parte os círculos líticos, que foron destruídos durante o século XX.Un deles, o menor, destruído coa construción do polígono industrial dos Airios, nos anos 90 e o maior, sucumbido baixo a autovía AG-64 Ferrol-Vilalba.
A pesar dos tentativas da Plataforma creada para a defensa do Círculo Lítico para continuar coa construción da autovía, pero ao mesmo tempo para salvagardar o noso patrimonio: notas de prensa, cartas á deputación , charlas informativas, mesas redondas, manifestacións, recollidas de sinaturas, diferentes estudos como a creación dun túnel que iría por baixo o círculo, escavacións que amosaban que aí si que había algo… Finalmente as Administración galega negou a existencia de restos prehistóricos nesa zona e continuaron adiante coas obras, levándose todo vestixio do que alí estivera dende había miles de anos.

Agora estanse a producir corrementos de terra na marxe norte da autovía ao seu paso pola Mourela, preto duns quince metros de terreo víñanse abaixo producindo un considerable furado que ía parar a escasos metros dunha mámoa, a catalogada por Federico Maciñeira como a nº 4. O seu código de catalogación é o GA15070127, que xunto cos elementos GA1507029 e GA15070130 están a padecer o mesmo risco de desaparición. Os terreos na zona son moi inestables, o que ocasiona corrementos de terra case que diarios, que afectan á área de protección dos mesmos, lonxe dos compromisos establecidos pola Dirección Xeral de Patrimonio, de que nin as mámoas nin as súas áreas de protección se verían afectadas polas obras.

Esta situación, lonxe de atopar o camiño axeitado, está a dar tumbos sen dirección algunha, como non querendo chegar ao seu destino. Un dos mellores camiños sería: sinalizar as mámoas a ambas marxes da autovía, cunha zona acondicionada de descanso para que os visitantes que se achegasen á vila pola autovía, dende Vilalba ou Ferrol, coñecesen e valorasen, do mesmo xeito ca nós, o noso patrimonio cultural, que é rico e importante, ou polo menos, iso é o que din os investigadores europeos.

Debemos progresar cara ao futuro, pero respectando e conservando o que xa temos, porque senón, chegará un momento no que non teñamos nada.

Xornadas da Terra

O pasado venres 18 de abril ás 20.00h do serán , tivo lugar na nosa vila unha conferencia histórica. Isaac Díaz Pardo e Avelino Pouso Antelo reuníronse cos veciños ponteses nas Xornadas da Terra organizadas pola asociación Irmandade As Pontes -Lesneven - Carmarthen e polo grupo ecoloxista “Niño do Azor”.

Isaac Díaz Pardo (Compostela 1920) foi un home moi polifacético.A súa educación estivo marcada por persoeiros tan importantes coma Castelao, Cabanillas, Risco, Ramón e Antón Vilar Ponte… Estudou e Madrid Belas Artes, complementando a súa carreira pictórica cunha viaxe a Italia, mais abandonou a súa práctica profesional da pintura para dedicarse á dinamización sociopolítica e empresarial, a modernización e internacionalización da nosa cultura e á loita contra a historia oficial (promovida polo franquismo) e á defensa da memoria histórica de Galiza. Creou tamén unha pequena fábrica en Castro de Samoedo (Sada) explotando as materias primas do antigo complexo de Sargadelos. Na súa primeira viaxe que fixo a Arxentina en 1955, colaborou na revista Galicia Emigrante, onde firmaba co pseudónimo Ollarnovo. Co apoio doutros galeguistas, como Seoane, fundou en 1963 o Laboratorio de Formas, institución da que sairían o complexo de Sargadelos, o Museo Carlos Maside e o Instituto Galego de Información. No campo literario cultivou varios xéneros (teatro, crítica e ensaio) ademais de manter unha plataforma editorial e de ter presenza en distintos medios xornalísticos.
Polo seu intenso labor recibiu moitas recoñecementos e distincións, sendo a última a Medalla de Ouro ao Mérito ao Traballo (2007)

Avelino Pousa Antelo (San Xoán da Barcala -A Baña- 1914). Estudou maxisterio en Santiago, estivo seis anos na universidade Pontificia de Santiago, fixo dous cursos de comercio en Lugo e un de xerencia de cooperativas en Zaragoza.
En 1948 creou xunto con Antonio Fernández López a Escola Primaria de Orientación Agrícola da Granxa de Barreiros.
Traballou fóra de Galicia como técnico e mestre e retorna en 1970 para exercer como mestre no grupo escolar de Pontecesures ata a súa xubilación.
Publicou numerosos artigos en xornais e revistas sobre temas agrarios e políticos, polos que recibiu os premios xornalísticos “Ramón Mourente” (1963) e “Luis Sánchez Harguindey” (1964), así como diversos libros.
De mozo estivo afiliado a “Mocedades Galeguistas” e tomou parte na propaganda do Estatuto de 1963. De 1979 foi presidente do Partido Galeguista. Actualmente é presidente da Fundación Castelao, vicepresidente da Fundación Fernández Florez e vocal das Fundacións Pedrón de Ouro e Alexandre Bóveda.
Recibiu numerosos premios ao longo da súa vida, o último foi a Medalla Castelao (2006) e no 2007 é nomeado Fillo Adoptivo de Teo.


Na charla, ámbolos dous faláronnos das súas experiencias durante o 36 con moito humor e retranca.
Comezou a exponencia Avelino contándonos que a xente ao principio o tiña por conservador, algo moi chocante coa súa forma de pensar.
Continuaron falando de que de mozos, tanto Isaac coma Avelino, repartían carteis de propaganda do Estatuto de Autonomía que imprimían no taller do pai de Isaac (todos os carteis foron debuxados por Isaac salvo dous que os fixo seu pai).
Por suposto, non quedou sen comentar as súas vivencias durante o Alzamento, a Guerra Civil e a Postguerra. Avelino non tivo moito problema, pois foi levado a loitar no bando Nacional a distintas partes de España e desta maneira fóronse “camuflando” os seus ideais. Isaac tívoo máis difícil, ata o punto de ter que agocharse na casa de seu tío Indalecio para salvar a vida e despois traballou como rotulista nunha fábrica coruñesa de pintura industrial.
Isaac comentounos un pouco como xurdiu Sargadelos, que os materiais que se utilizan na elaboración das pezas son exclusivos da zona… Para finalizar contounos algo da situación actual na que se atopa con respecto a Sargadelos, aínda que non quixo profundiciar no tema pois está en vias xudiciais.
Rematou falando Avelino, respondendo a unha pregunta que lle fixo un dos asistentes: “República ou Monarquía?” A súa resposta foi que el prefería a República, mais que ningún sistema é perfecto, pois había que ter en conta que durante as Repúblicas españolas ningún presidente rematou o seu mandato.

Historia dun artilleiro de Napoleón perdido nos montes galegos

O xoves, día 17 de abril, foi presentada na Biblioteca Municipal de Pontedeume a última novela da escritora Beatriz Martínez Millarengo, O de Millarengo. Historia dun artilleiro de Napoleón perdido nos montes galegos. A obra, escrita orixinalmente en castelán e editada agora en galego, resultou finalista do premio Fernando Lara de novela. O argumento está baseado nun episodio trancorrido nas terras do Eume durante a Guerra de Independencia, evento que cumple este ano o seu bicentenario.

No inverno de 1809 un escuadrón de cabaleiría francés do corpo de exército comandado polos mariscales Soult e Ney, que avanzaban cara a A Coruña trala procura do exército británico do xeneral sir John Moore, é atacado por unha partida guerrilleira nas proximidades de Pontedeume. Entre os supervivintes atopábase un xove artilleiro, que foi recollido no monte Breamo por unha muller de Doroña, no concello de Vilarmaior. O seu marido era un dos membros da partida e o fillo combatía nas tropas do marqués de la Romana. Co desexo de que, no caso de caeren en mans do inimigos, fosen ben atentidos, a muller decidiu ofrecerlle ao mozo francés refuxio nun muíño no lugar de Millarengo, na parroquia de Doroña, nome co que a partir dese momento foi coñecido o francés.
Despóis da súa liberación o mozo francés volveu a Francia, regresou tempo despóis a Galicia, onde acabou instalándose. Nunha fascinante procura das súas orixes, Beatriz Millarengo reconstrúe a historia familiar e os vínculos que lle unen a aquel soldado francés perdido nos montes de Galicia.

"Rosario la dinamitera"

Con 79 anos de idade morría en Madrid o pasado 17 de abril Rosario Sánchez Mora, máis coñecida como “Rosario La Dinamitera”, a quen o poeta Miguel Hernández lle adicara en plena Guerra Civil aqueles versos encendidos.

Nacida en Villarejo de Salvanés, pronto se trasladou a Madrid onde traballou como aprendiz de corte e confección no Círculo Cultural das Xuventudes Socialistas Unificadas ao tempo que comezou a militar nas filas comunistas.
Cando estopou a guerra ingresou nas milicias obreiras do Quinto Rexemento, a mítica unidade que comandaba Valentín González, “El Campesino”. Loitou como un soldado máis na fronte de Somosierra. Estivo destinada despóis na sección de dinamiteiros, onde fabricaba bombas de man caseiras, perdendo unha man ao manipular unha delas.
Traballando na centralita do Estado Mayor coñeceu a Miguel Hernández. Colaborou coa dirixente comunista Dolores Ibárruri, “La Pasionaria”, reclutando mulleres para cubrir os postos de traballo deixados polos homes que combatían na fronte.
A piques de rematar a guerra fuxiu cara a Valencia. Atrás deixou ao seu home, desaparecido trala batalla do Ebro, e á súa filla. O seu pai, Andrés Sánchez, foi detido en Alacant con outros 15.000 republicanos, que esperaron infructuosamente a chegada dos barcos prometidos pola Sociedade de Nacións para expatrialos. Comezou entón para Rosario un calvario de detencións e longos periodos de reclusión. Tras serlle conmutada a pena de morte, foi condenada a 30 anos de reclusión por un delito de “adhesión á rebelión” -paradóxica sentencia que autoridades franquistas aplicaron a todos aqueles que defenderon a legalidade republicana-. En 1942 foi liberada e volveu a Madrid, onde acabou rexentando un estanco na praza de Cibeles.

Rosario, dinamitera

Rosario, dinamitera,

sobre tu mano bonita

celaba la dinamita

sus atributos de fiera.

Nadie al mirarla creyera

que había en su corazó

nuna desesperación,

de cristales, de metralla

ansiosa de una batalla,

sedienta de una explosión.

Era tu mano derecha,

capaz de fundir leones,

la flor de las municiones

y el anhelo de la mecha.

Rosario, buena cosecha,

alta como un campanario

sembrabas al adversario

de dinamita furiosa

y era tu mano una rosa

enfurecida, Rosario.

Buitrago ha sido testigo

de la condición de rayo

de las hazañas que callo

y de la mano que digo.

¡Bien conoció el enemigo

la mano de esta doncella,

que hoy no es mano porque de ella,

que ni un solo dedo agita,

se prendó la dinamita

y la convirtió en estrella!

Rosario, dinamitera,

puedes ser varón y eres

la nata de las mujeres,

la espuma de la trinchera.

Digna como una bandera

de triunfos y resplandores,

dinamiteros pastores,

vedla agitando su aliento